Jak wyglądają zajęcia szkolne dla dzieci ze spektrum autyzmu?

Zajęcia szkolne dla dzieci ze spektrum autyzmu powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości i potrzeb uczniów. Przebieg lekcji będzie inny w szkole masowej (ogólnodostępnej), inny w klasie integracyjnej, a jeszcze inny w placówce terapeutycznej. Nie zmienia to faktu, że w każdych okolicznościach obowiązują pewne zasady, które pozwalają skutecznie komunikować się z dzieckiem ze spektrum autyzmu i wspierać je w procesie edukacji.

Dzieci z ASD (ang. Autism Spectrum Disorder) mają trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji społecznych oraz w komunikowaniu się. Dlatego podstawą procesu edukacyjnego jest nawiązanie skutecznej komunikacji. Wypracowanie odpowiedniego „kodu” wymaga wiedzy, czasu i uważnej obserwacji dziecka. Niezbędna jest też ścisła współpraca z rodzicami i opiekunami. Nie każda szkoła stwarza odpowiednie warunki do takiego trybu pracy.

Jaka szkoła jest najlepsza dla dziecka z ASD?

Zgodnie z obecnie obowiązującym prawem rodzice mogą zapisać dziecko autystyczne do szkoły ogólnodostępnej, integracyjnej lub terapeutycznej. Wybór powinien być podyktowany stopniem kompetencji społecznych dziecka. Jeżeli potrzebuje ono tylko niewielkiego wsparcia w interakcjach z rówieśnikami oraz w procesie edukacyjnym, to trafnym wyborem może okazać się szkoła masowa. Jednak zazwyczaj znacznie lepsze warunki stwarzają klasy integracyjne: są mniej liczne, pracuje w nich dwóch nauczycieli (wspomagający jest często pedagogiem specjalnym).

Zdecydowanie najbardziej komfortowa dla dziecka z ASD jest edukacja w placówce terapeutycznej. Niewielkie grupy klasowe, kameralne wnętrza i opieka specjalistów sprawiają, że rozpoczęcie nauki w klasach 1-3 dla dzieci z autyzmem jest łagodne i pozbawione nadmiernego stresu. 

W związku z tym, że istnieje wiele metod terapii autyzmu, każda szkoła stosuje własny zestaw środków edukacyjnych, zindywidualizowane formy stymulacji i terapii. Jednak pewne zasady i kierunki działań są niezmienne i powinny być stosowane w każdej placówce – w każdej klasie, do której uczęszczają dzieci z ASD.

Właściwe przygotowanie miejsca nauki dla dzieci autystycznych

Punktem wyjścia jest odpowiednia organizacja miejsca pracy szkolnej. Powinien w nim panować ład i minimalizm: 

• brak elementów rozpraszających – należy ograniczyć kolorowe dekoracje, unikać zbyt jasnego światła, wyciszyć hałasy (skrzypiące drzwi, odgłosy pracy urządzeń), usunąć bodźce zapachowe (niewłaściwe jest np. stosowanie perfum o ostrym zapachu), 
• czytelne oznaczenia – piktogramy oraz napisy na drzwiach, które informują o przeznaczeniu pomieszczeń czy szafek,
• zasłony, rolety, parawany – są niezbędne do regulacji nasłonecznienia, dzielenia przestrzeni,
• zamykane szafy i szafki – zawartość szaf, szafek i szuflad nie powinna być widoczna, aby nie rozpraszać uwagi uczniów,
• segregatory – mniejsze przedmioty i materiały dydaktyczne powinny znajdować się w segregatorach (pudełkach, koszykach) oznaczonych symbolami i etykietami,
• podział przestrzeni klasy na strefy – w klasie powinny zostać wydzielone przestrzenie m.in. do pracy indywidualnej i grupowej, strefa odpoczynku i zabawy.

Fundamentalne zasady edukacji dzieci ze spektrum autyzmu

Sposoby diagnozowania autyzmu i opisy charakterystycznych objawów stale ewoluują. Jednak niezależnie od zmian w rozumieniu autyzmu i metod terapii, pewne elementy pozostają stałe od lat. U dzieci z ASD występują zaburzenia komunikacyjne, językowe i funkcji mowy. Dlatego interwencja terapeutyczna i metody pracy szkolnej nastawione są na te trzy obszary. 

Najważniejsze zalecenia do pracy szkolnej z dziećmi autystycznymi można ująć w kilku podstawowych rekomendacjach:

• planowanie zajęć i aktywności szkolnych – uczeń powinien poznać plan dnia, do którego nauczyciel będzie mógł odwołać się w trakcie prowadzenia zajęć: jeżeli zdarza się odstępstwa (np. pojawienie się nowego ucznia w klasie), należy poinformować o tym z odpowiednim wyprzedzeniem,
• prosty i jednoznaczny język – w komunikacji z uczniem należy unikać metafor, sformułowań abstrakcyjnych i nadmiaru słów: komunikaty muszą być proste, krótkie i konkretne – za każdym razem należy upewnić się, że uczeń zrozumiał polecenie i to, że jest kierowane także do niego (jeżeli nauczyciel mówił do całej klasy),
• ostrożne operowanie głosem – nauczyciel powinien mieć dobrą artykulację i kontrolować siłę głosu: zbyt głośne mówienie może być opresyjne dla dzieci z nadwrażliwością słuchową,
• zaznaczanie ram procesów – konieczne jest stosowanie wyraźnych pauz pomiędzy zakończeniem jednej czynności i rozpoczęciem następnej (np. zadania, zabawy, odpoczynku),
• wsparcie wizualne dla wypowiedzi – komunikaty werbalne należy wspierać środkami wizualnymi (obrazami, piktogramami, tekstem drukowanym): zaleca się stosowanie instrukcji i planów obrazkowych, 
• wzmacnianie motywacji ucznia – zbyt trudne lub zbyt łatwe zadania odbierają motywację i wywołują nudę: należy stosować systemy motywacji żetonowej (i inne nagrody zamiast ocen), zauważać postępy ucznia i chwalić jego pozytywne zachowanie,
• ukierunkowanie pracy na zainteresowania ucznia – należy rozpoznać zainteresowania i pasje ucznia, a następnie wykorzystać je do konstruowania zadań lekcyjnych: jeżeli dziecko interesuje się zwierzętami, to można użyć ich do liczenia, porównywania wielkości, grupowania według szybkości poruszania się etc.,
• bezpieczne miejsce – należy stworzyć miejsce, do którego uczeń może udać się w sytuacji stresowej, aby wyciszyć się i odpocząć,
• organizacja czasu wolnego – czas wolny należy wykorzystać do nawiązywania pozytywnych relacji z rówieśnikami: nauczyciel powinien być gotowy udzielić wsparcia dziecku w podejmowaniu aktywności zespołowych w przyjaznej grupie rówieśników. 

Przedstawiliśmy tylko wybrane zalecenia i dobre praktyki stosowane w pracy edukacyjnej z dziećmi autystycznymi. Kluczowe jest wdrażanie różnorodnych technik proaktywnych, które zwiększają motywację do uczenia się i zdobywania nowych umiejętności. Nauczyciel powinien podążać za dzieckiem, aby zrozumieć jego emocje i potrzeby. Równocześnie musi stale podnosić swoje kwalifikacje i zachować maksymalną elastyczność w wyborze strategii edukacyjnych. 

Jeżeli chcesz mieć pewność, że edukacja przebiega zgodnie z najlepszymi praktykami, skorzystaj z naszej oferty. Zapraszamy do bezpośredniego kontaktu i zapoznania się z warunkami, w których odbywają się zajęcia. Nasza szkoła to bezpieczne miejsce dla Twojego dziecka.